تبیین و تحلیل خلافت انسان در زمین با تکیه بر دیدگاه علامه طباطبائی (ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی، گروه فلسفه و حکمت و منطق رشته فلسفه و کلام اسلامی

2 دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

یکی از مباحث پردامنه و مهم، انسان و انسان‌شناسی و جایگاه او در هندسه عالم آفرینش است، که در درازای تاریخ از منظر گوناگون بدان پرداخته شده است. و در ادبیات فکری علوم انسانی و اسلامی به این مهم نیز نگریسته شده، از این جهت بحث خلافت و مقام خلیفة‌الهی انسان حائز اهمیت در نظام اندیشه و فکری اندیشمندان می‌باشد؛ و در دستگاه فکری فلسفه و معارف اسلامی، برخی اندیشمندان عروج نهایی مقام انسانی را مقام خلیفة‌الهی وی دانسته که ملازم با «علم به اسما» می‌باشد. در تحقیق پیش‌رو، حقیقت خلافت انسان و قلمرو آن به صورت توصیفی- تحلیلی با تأکید بر اندیشه علامه طباطبائی بر این نتیجه رهنمون گردیده است که خلیفه مظهر و مراآت تمام‌عیار مستخلف‌عنه و حاکی از صفات وجودی او در حد استعداد امکانی خلیفه باشد، که قلمرو خلافت آن تمام عوالم را شامل می‌شود و شرط کافی و ملاک برای احراز و تصدی خلافت میزان بهره‌مندی از علم به اسما الهی بوده که شامل همه فرزندان آدم می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. منابع و مآخذ

        *قرآن کریم

    1. ابن‌فارس، احمد؛ معجم مقایس اللغة؛ تحقیق عبدالسلام محمد هارون؛ قم: مکتب الإعلام الإسلامی، 1404ق.
    2. ابن‌منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ تحقیق جمال الدین میردامادی؛ ط3، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر والتوزیع- دار صادر، 1414ق.
    3. امینی، محمدعلی؛ «تعلیم اسماء به حضرت آدم از دیدگاه قرآن و حدیث»؛ کارشناسی ارشد، مدرسه عالی فقه و معارف اسلامی، 1383.
    4. بلاغی نجفی، محمدجواد؛ آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن؛ تحقیق واحد تحقیقات اسلامى بنیاد بعثت، چ1، قم: بنیاد بعثت، 1420ق.
    5. جوادی آملی،‌ عبدالله؛ تسنیم؛ ج3، تنظیم احمد قدسی؛ چ9، قم: مرکز نشر اسراء، 1398، الف.
    6. ـــــ؛ تسنیم؛ ج9، تحقیق حسن واعظی محمدی و دیگران؛ چ3، قم: مرکز نشر اسراء، 1388، ج.
    7. ـــــ؛ حیات حقیقی انسان در قرآن؛ تحقیق غلامعلی امین دین؛ چ9، قم: مرکز نشر اسراء، 1398، ب.
    8. ـــــ؛ سیره پیامبران در قرآن؛ تنظیم علی اسلامی؛ چ8، قم: مرکز نشر اسراء، 1394.
    9. ـــــ؛ قرآن در قرآن؛ تحقیق محمد محرابی؛ چ9، قم: مرکز نشر اِسراء، 1388.
    10. حسینی، سیدهاشم؛ توضیح المراد؛ تهران: مکتبة المفید، 1365.
    11. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ المفردات فی غریب القرآن؛ تحقیق صفوان عدنان داودی؛ دمشق: دار العلم الدار الشامیة، 1412ق.
    12. رضازاده، زهرا؛ «چیستی امامت، خلافت، ولایت و امارت و رابطه آنها با یکدیگر از منظر قرآن و نهج‌البلاغه»؛ کارشناسی ارشد، دانشگاه معارف اسلامی، ‌1395.
    13. سبحانی تبریزی، جعفر؛ منشور جاوید؛ قم: مؤسسه امام صادق†، 1388.
    14. شرتونی، سعید؛ اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد؛ تهران: دار الأسوه، 1374.
    15. صافی گلپایگانی، لطف‌الله؛ منتخب الأثر فی الإمام الثانی عشر؛ قم: مکتبة آیةالله العظمی الصافی الگپایگانی،‌ وحدة النشر العالمیة،‌ 1380.
    16. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم؛ الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الاربعة؛ ط3، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1981م.
    17. ـــــ؛ أسرار الآیات و أنوار البینات؛ تهران: انجمن حکمت و فلسفه اسلامی، 1360.
    18. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ انسان از آغاز تا انجام؛ ترجمه صادق لاریجانی؛ چ2، قم: بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)، 1388.
    19. ـــــ؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ ط2، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، 1390ق.
    20. طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان؛ چ3، تهران: ناصرخسرو، 1372.
    21. طبیبی، علیرضا و دیگران؛ «معناشناسی واژه "خلیفه" در قرآن و ارتباط آن با موضوع "امامت" با تأکید بر همنشین‌ها»؛ پژوهش‌های اعتقادی کلامی؛ ش36، زمستان، ص145-170، 1398.
    22. طریحی، فخرالدین بن محمد؛ مجمع البحرین؛ تحقیق احمد حسینی اشکوری؛ چ3، تهران: مرتضوی، 1375.
    23. طوسی، محمد بن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، [بی‌تا].
    24. فخرالدین رازی، محمد؛ مفاتیح الغیب؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1420ق.
    25. فراهیدی، خلیل بن احمد؛ کتاب العین؛ چ2، قم: نشر هجرت، 1409ق.
    26. قمی علی بن ابراهیم؛ تفسیر قمی؛ چ4، قم: دار الکتاب، 1367.
    27. کارل، آلکسس؛ انسان موجود ناشناخته؛ ترجمه عنایت؛ چ2، تهران: مؤسسه انتشارات شهریار، [بی‌تا].
    28. مصباح یزدی، محمدتقی؛ پیش‌نیازهای مدیریت اسلامی؛ تحقیق غلامرضا متقی‌فر؛ ، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، 1391.
    29. معین، محمد؛ فرهنگ معین؛ گردآورنده عزیز علیزاده؛ چ4، تهران: انتشارات ادنا، 1386.
    30. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1374.
    31. میرزایی، مصطفی و دیگران؛ «انسان و عمومیت خلافت الهی»؛ آموزه‌های فلسفه اسلامی؛ ش19، پاییز- زمستان 1395، ص131-152.