تبیین عوامل مؤثر بر محاکات با تأکید بر دیدگاه ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه فلسفه، دانشکده ادبیات، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.

2 استادیار، گروه معارف اسلامی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، کرمانشاه، ایران

3 دانشیار، گروه فلسفه، دانشکده ادبیات، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.

چکیده

محاکات از دوران یونان باستان تا کنون مورد توجه فلاسفه بوده و از میان فیلسوفان اسلامی، ملاصدرا نیز به مسئله محاکات و نسبت آن با قوه متخیله پرداخته است. این قوه، ادراکات کلی قوه عاقله را به امور جزئی تبدیل و تحت تاثیر عوامل مختلف به محاکات صور می‌پردازد. در این پژوهش با بررسی اسناد و به شیوه توصیفی-تحلیلی به چیستی و تبیین عوامل و زمینه‌های موثر بر قوه متخیله در دیدگاه ملاصدرا پرداخته شده است. یافته‌های پژوهش آن است که محاکات، تحت تأثیر عواملی چون، تعدیل قوای نفس؛ ضعف و قوت نفس؛ مزاج و تغذیه است؛ این عوامل در نسبت باهم و درهم تنیده هستند. به این معنا ‌که تغذیه، دارای نسبت خاصی با بدن است و بدن با نفس متحد است؛ براساس این اصل کلی‌ که «حکم یکی از متحدین به دیگری سرایت می‌کند»، پس تغذیه، دارای نسبت خاصی با نفس است؛ از یک طرف، نفس در پیدایش مزاج، مؤثر است و از سویی دیگر، تغذیه در پیدایش مزاج، مؤثر است و مزاج نیز در پیدایش، تقویت و تضعیف کیفیّات نفسانی اثرگذار است. لذا، اعتدال در کیفیات نفسانی، نقش ویژه‌ای در سلامت روح و جسم و به تَبَع آن تعادل مزاج دارد و تمام قوا و افعال نفس را تحت تأثیر قرار می‌دهد و مزاج و اعتدال آن، بر کیفیت، قوّت و ضعف نفس و محاکات آن مؤثر است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. ارزانی، محمداکبر (۱۳۹۱). مفرح القلوب. سته ضروریه. تهران، دانش پژوه.
  2. آلگونه، مسعود (۱۴۰۱). فُرم محاکات: بازاندیشی در ساحت مغفول نظریۀ محاکات، فصلنامۀ علمی پژوهشی نقد ادبی، سال ۱۵، شماره ۵۸، صص۴۳-۱.
  3. آل یاسین، جعفر (۱۴۰۵). عالم الکتب. تحقیق از دکتر بترورث و هریدى، چاپ اوا، بیروت.‏
  4. ابن‌سینا (۱۳۸۶). الشعر من کتاب الشفا. قاهره، الدار المصریه للتألیف و الترجمه.
  5. ابن‌سینا (۱۳۷۱). المباحثات. توضیح مقدمه و تحقیق از محسن بیدارفر، چاپ اول، قم، بیدار.
  6. بازرگانی، ابراهیم (۱۴۰۲). «از متخیله تا خیال»؛ بازشناسی تطور مفهوم خیال در نظام فکری فارابی، ابن‌سینا، سهروردی و ملاصدرا، تاریخ فلسفه، سال ۱۴، شماره ۱ صص۳۸-۱۷.
  7. درزی، راحله؛ آیت‌اللهی، حمیدرضا؛ سعیدی مهر، محمد (1396). «بازخوانی نظریه ملاصدرا درباره تأثیر مزاج، خلقیات و کیفیات نفسانی بر فاعلیت نفس»، حکمت اسلامی، 4 (4)، صص33ـ.57.
  8. زرین کوب، عبدالحسین (۱۳۸۲). نقد ادبی. تهران، انتشارات امیرکبیر.
  9. رازی، فخرالدین (۱۴۱۱). المباحث المشرقیه فى علم الالهیات و الطبیعیات. ۲جلد، چاپ دوم، قم، انتشارات بیدار.‏
  10. صلیبا، جمیل (۱۴۱۴). المعجم الفلسفى. ج‏2، بیروت، الشرکة العالمیة للکتاب.
  11. حسینى اردکانى، احمد بن محمد (۱۳۷۵). مرآت الاکوان(تحریر شرح هدایه ملا صدرا شیرازى). چاپ اول، تهران، شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
  12. حسن‌زاده املی (۱۳۸۱). هزار و یک کلمه. ج۳، قم، بوستان کتاب.
  13. طوسی، خواجه نصیرالدین (۱۳۷۵). شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات. ۳جلد، چاپ اول، قم، نشر البلاغه.
  14. عاشوری، مهدی، خسروپناه، عبدالحسین (۱۳۹۵). واقع نمایی و ارزش معرفتی شناختهای ظنّی بر مبنای نظریه اعتباریات علامه طباطبایی، فلسفه و کلام اسلامی، سال چهل و نهم، شماره ۱.
  15. فارابى، ابونصر (۱۴۰۸). المنطقیات للفارابى. 3جلد، چاپ اول، قم، مکتبة آیة اللّه المرعشى.
  16. فارابی، ابونصر (۱۹۷۱). جوامع الشعر، تلخیص کتاب فن الشعر لارسطاطالیس و معه جوامع الشعر.
  17. فارابی، ابونصر (1374). آراء اهل مدینه فاضله. بیروت.
  18. فارابی، ابونصر (1405). فصول منتزعه. تحقیق و تصحیح و تعلیق دکتر فوزی نجار، چاپ دوم، تهران، المکتبه الزهرا.
  19. فارابی، ابونصر (1405). فصوص الحکم‏. چ2، قم، انتشارات بیدار.
  20. فارابی، ابونصر(1996). السیاسة المدنیه. چ1، بیروت، مکتبة الهلال.
  21. کاپلستون، فردریک (1386). تاریخ فلسفه. مترجم جلال‌الدین مینوی، چ6، تهران، علمی و فرهنگی.
  22. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1981). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. چاپ سوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
  23. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (۱۳۶۲). منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فى الفنون المنطقیه. 1 جلد، چاپ اول، تهران، آگاه.
  24. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (۱۳۸۷). سه رساله فلسفى: متشابهات القرآن - المسائل القدسیة - اجوبة المسائل. 1جلد، چاپ سوم، قم، دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه.
  25. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1363). مفاتیح الغیب. چ1، ‏تهران، مؤسسه تحقیقات فرهنگى.
  26. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1380). المبدا و المعاد. تصحیح و مقدمه سید جلال‌الدین آشتیانی، قم، بوستان کتاب.
  27. صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم‏ (۱۴۱۷ق). الشواهد الربوببیه فی المناهج السلوکیه، ۲ج، چاپ اول، ملاحظات سبزوارى، هادى بن مهدى، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی‏.‏
  28. مطهری، مرتضی (۱۳۸۹). مجموعه آثار(اصول فلسفه و روش رئالیسم). ج6، تهران، صدرا.

 

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 10 آذر 1402
  • تاریخ بازنگری: 28 آذر 1402
  • تاریخ پذیرش: 30 آذر 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار