خوانش وجودشناسانۀ «نظر» در اثولوجیا و انئادها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

10.22034/hpi.2023.420838.1039

چکیده

«نظر» در گفتمان جدید در مقابل «عمل» بکار می‌رود، در اثولوجیا و انئادها در مباحث جهان‌شناسانه و وجودی معنا می‌یابد. مسئله این نوشتار واکاوی کاربست «نظر» در اثولوجیا و انئادها با رویکردی وجودی است. پرسش این است آیا کاربست «نظر» در اثولوجیا و انئادها یکی و به یک معناست و یا متفاوت است؟ «نظر» در این دو کتاب چگونه تقریر می‌شود؟ پاسخ این است، از حیث معنایی باهم تفاوتی ندارند؛ اما از حیث کاربست و نحوۀ بررسی مبحث باهم متفاوت هستند. در الهیات اثولوجیا «نظر» را می‌توان هم بر خدا و هم بر عقل و نفس نیز نسبت داد. «نظر» در نظریۀ فیض و صدور مطرح می‌شود و با جهان‌شناسی و خداشناسی پیوند دارد. و در انئادها نیز «نظر» در تمامی مراحل زندگی از خدا، عقل، نفس و طبیعت وجود دارد و جنبۀ ایجادی دارد. تفاوت این دو اثر این است در تقریر انئادها، «نظر» چه در جنبۀ وجودی و چه جنبۀ معرفتی، در مقابل «عمل» قرار دارد و «نظر» در نسبت با عمل بررسی می‌شود؛ درحالی‌که چنین نگاهی در اثولوجیا وجود ندارد. براین اساس در این نوشتار بر آنیم اصطلاح «نظر» در اثولوجیا و انئادها را تبیین کرده و جایگاه آن در نظام جهان‌شناسی این دو اثر بررسی کنیم. روش این نوشتار توصیفی-تحلیلی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. قرآن.

    1. احمدی، حسن، و حسن عباسی حسین‌آبادی، (بهار 1387). «سرگذشت اثولوجیا». فصلنامۀ فلسفه و کلام اسلامی آینه معرفت، 8 (1)، 81ـ104.
    2. ارسطو (1384). متافیزیک. ترجمۀ شرف‌الدین خراسانی، چاپ سوم، تهران، انتشارات حکمت.
    3. اعسم، عبد الامیر (1989). کتاب المبین فی شرح ألفاظ‍ الحکماء و المتکلّمین (المصطلح الفلسفی عندالعرب). قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب.
    4. افلاطون (1366). دورۀ آثار افلاطون. ج1ـ3، ترجمۀ محمدحسن لطفی و رضا کاویانی، تهران، خوارزمی.
    5. انتظام، سیدمحمد (1384). «اثولوجیا و حکمت متعالیه صدرالمتألهین». پایان‌نامۀ دکتری، دانشگاه قم.
    6. جوادی، محسن، و علیرضا صیادنژاد (1388). «بررسی شکاف بین نظر و عمل اخلاقی از دیدگاه ارسطو». فصلنامه اندیشۀ دینی دانشگاه شیراز، ش32: 1ـ28.
    7. خراسانی، شرف‌الدین (1374 و 1399). «اثولوجیا». دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ج6.
    8. راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412). المفردات فی غریب القرآن. تحقیق صفوان عدنان داود، بیروت، دارالعلم؛ و دمشق، الدار الشامیة.
    9. عباسی حسین‌آبادی، حسن (1397). «مفهوم خدا در اثولوجیا با تأثیرپذیری از اندیشۀ ارسطو». اندیشه دینی، 18 (4)، پیاپی 69، 119ـ136.
    10. فلوطین (1413). اثولوجیا افلوطین عندالعرب. تحقیق عبدالرحمن بدوی، الطبعة الثالثة، قم، انتشارات بیدار.
    11. فلوطین (1378). اثولوجیا. ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، تهران، سروش.
    12. فلوطین (1366)، دورۀ آثار فلوطین، ترجمۀ محمدحسن لطفی، 2ج، تهران، انتشارات خوارزمی.
    13. گاتری، دبیلو کی سی (1377). تاریخ فلسفۀ یونان. ج17، افلاطون 5 (لذت و آفرینش)، ترجمۀ حسن فتحی، تهران، فکر روز.