نقد رویکرد سوبژکتیو ملاصدرا به عالم مثال

امری, مرضیه; کهنوجی, مهدی; واسعی, هادی

doi:10.22034/hpi.2023.426786.1045

نقد رویکرد سوبژکتیو ملاصدرا به عالم مثال

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکتری گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

² استادیار گروه فلسفه، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، قم، ایران.

³ استادیار، گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم، قم، ایران.

10.22034/hpi.2023.426786.1045

چکیده

اندیشۀ مرتبه‌مندی نظام هستی را می‌توان تا فیلسوفان یونان پی گرفت؛ در فلسفه و نیز در عرفان رایج در میان مسلمانان نیز نظریۀ «مرتبه‌مندی نظام هستی» نظریه‌ای است که علی‌رغم تقریرها و تبیین‌های متفاوت آن، مقبول افتاده و از جملۀ مسائل بنیادین محسوب می‌ِشود. ملاصدرا نیز نظام هستی را دارای مرتبه می‌داند اما رویکرد او به آن مراتب یکسان نیست؛ او عالم عقل و ماده را عوالمی منفصل و مستقل از ادراک انسان می‌داند اما عالم مثال را ـ بر خلاف شیخ اشراق ـ تنها به عنوان عالمی درونی، متصل و وابسته به ادراک انسان پذیرفته است. این پژوهش علاوه بر اثبات اینکه رویکرد ملاصدرا به عالم مثال، یک سره سوبژکتیو است نشان داده که چنان رویکردی به عالم مثال، با آنچه او بدان تمسک کرده تا عالم عقل منفصل و عالم مادۀ منفصل را اثبات کند در ناسازگاری است؛ اگر قاعدۀ امکان اشرف و عمومیت فیض، رویکرد ابژکتیو به عالم عقل و عالم ماده را موجه‌سازی می‌کنند پس می‌توان با دست‌آویز قرار دادن آن دو قاعده، نسبت به عالم مثال نیز رویکردی ابژکتیو داشت.

کلیدواژه:

ملاصدرا؛ عالم عقل؛ عالم مثال؛ قاعدۀ امکان اشرف؛ ابژکتیویته؛ سوبژکتیویته.

کلیدواژه‌ها

مراجع

ابن‌سینا‌، حسین بن عبدالله (1400). اشارات و تنبیهات. حسن ملکشاهی، چاپ نوزدهم، تهران، سروش.
ابن‌سینا‌، حسین بن عبدالله (1404ق). الشفا (طبیعیات). چاپ دوم، قم، کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
ارسطو (1393). دربارۀ نفس. علی‌مراد داوودی، چاپ ششم، تهران، حکمت.
حسن‌زاده آملی، حسن (1382). دو رسالۀ مثل و مثال. چاپ اول، قم، طوبی.
سبزواری، هادی بن مهدی (1383). اسرار الحکم. چاپ اول، قم، مطبوعات دینی.
سهرودی، شهاب‌الدین (1375). مجموعۀ مصنفات شیخ اشراق، به تصحیح و مقدمه هانری کربن و سید حسین نصر و نجفقلی حبیب، چاپ دوم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شیرازی، قطب‌الدین (1383). شرح حکمة‌الاشراق. تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
‌شیرازی، محمد بن ابراهیم (1354). المبدأ و المعاد. تهران، انجمن حکمت و فلسفۀ ایران.
شیرازی، محمد بن ابراهیم (1363). المشاعر. تهران، طهوری.
شیرازی، محمد بن ابراهیم (1417 ق). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. بیروت، مؤسسة التاریخ العربی.
شیرازی، محمد بن ابراهیم (1423 ق). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة. بیروت، دار احیاء التراث العربی.
شیرازی، محمد بن ابراهیم (1428 ق). شرح و تعلیقۀ صدرالمتألهین بر الهیات شفا. بیروت، مؤسسة التاریخ العربی.
شیرازی، محمد بن ابراهیم (1363). مفاتیح الغیب. چاپ اول، تهران، موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
طباطبایی، سید محمدحسین (1387). مجموعه رسائل علامه طباطبایی. قم، بوستان کتاب.
طباطبایی، سید محمدحسین (1404 ق). نهایة الحکمة. قم، مؤسسة النشر الاسلامی.
فلوطین (1389). دوره آثار فلوطین. محمدحسن لطفی، چاپ دوم، تهران، خوارزمی.
کاپلستون، فردریک (1402). تاریخ فلسفه. سید جلال‌الدین مجتبوی، جلو اول، چاپ شانزدهم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
یاسپرس، کارل (1388). فلوطین. محمدحسن لطفی، چاپ دوم، تهران، انتشارات خوارزمی.