تبیین دیدگاه علامه طباطبائی درخصوص معاد جسمانی و پاسخگویی به شبهات آن در تفسیر المیزان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران.

چکیده

معاد جسمانی همواره یکی از موضوعات مهم و مورد بحث در میان فیلسوفان بوده است. در این میان، علامه طباطبائی نظرات جدیدی را در این رابطه ارائه کرده و معتقد است که بدن انسان در عالم آخرت دوباره زنده شده و به سوی روح حرکت می‌کند و به آن ملحق می‌شود. وی برای نفس انسان جایگاهی مهم و بنیادین قائل شده بدین معنا که فانی نمی‌شود و در اثر حرکت جوهری، کمال و فعلیتی خاص پیدا می‌کند. ایشان همچنین نظر دیگر فلاسفه مبنی بر نزول نفس و اتحاد با بدن را رد کرده و با دلایل عقلی اثبات می‌نماید موجودی که کمال یافته، محال است مجدداً به مرتبه پایین‌تر نزول یابد. یکی دیگر از مهم‌ترین مباحث ایشان که در واقع پاسخی به شبهات مطرح شده در خصوص معاد جسمانی است، مسئله رابطه عینیّت و مثلیّت بدن و نفس در دنیا و آخرت می‌باشد که در این مقاله پژوهشی تلاش شده با مطالعه تحلیلی و توصیفی تفسیر المیزان، مجموعه نظرات کلی علامه طباطبایی پیرامون معاد جسمانی با رویکرد پاسخگویی به شبهات این حوزه، تبیین شود. در باب مثلیت و عینیت بدن اخروی با بدن دنیوی در این مقاله تاکید می شود که با توجه به مبانی فلسفی علامه طباطبائی می توان هر دو دیدگاه ایشان نبست به مثلیت و یا عینیت بدن اخروی با بدن دنیوی را پذیرفت بدون آنکه با یکدیگر تضادی داشته باشند.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    1. آلوسی، شهاب‏الدین؛ روح المعانی؛ بیروت: دار الکتب العلمیه، 1415ق.
    2. اکبریان، رضا و محمد اسحاق عارفی شیرداغی؛ «معاد جسمانی از منظر آقا علی مدرس زنوزی و علامه طباطبایی»، آموزه‏های فلسفه اسلامی؛ ش9، 1389، ص39-54.
    3. انواری، جعفر؛ «معاد جسمانی از نگاه حکیمان الهی»، معرفت فلسفی؛ س6، ش1، 1387، ص49-72.
    4. ایزدی، محسن؛ «مقایسه دیدگاه علامه طباطبایی و ملاصدرا درباره معاد جسمانی»، خردنامه صدرا؛ ش75، 1393، ص33-48.
    5. بداشتی، علی‏اله و محمدرضا رضایی‏راد؛ «معاد جسمانی از دیدگاه علامه طباطبایی»، اندیشه علامه طباطبایی؛ س2، ش2، 1394، ص61-72.
    6. حیدری، احمدعلی و فاطمه آلبوغبیش؛ «بررسی تطبیقی پاسخ‌های علامه طباطبایی، فخر رازی و زمخشری به شبهات انکار معاد جسمانی»، اندیشه علامه طباطبایی، س 2، ش3، 1394، ص19-52.
    7. خطیبی، محمد؛ فرهنگ شیعه؛ قم: پژوهشکده تحقیقات اسلامی، 1386.
    8. خوش‏صحبت، مرتضی؛ «معاد جسمانی از منظر علامه طباطبایی‎ با تأکید بر تفسیر المیزان»، نشریه معرفت کلامی؛ س5، ش12، 1393، ص36-56.
    9. دینانی، غلامحسین؛ معاد از دیدگاه حکیم مدرس زنوزی؛ تهران: انتشارات حکمت، 1368.
    10. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ معجم مفردات الفاظ القرآن؛ تهران: انتشارات مرتضوی، 1375.
    11. رضوی، مرتضی؛ نقدهای علامه طباطبایی بر علامه مجلسی؛ ]بی‏جا]: [بی‏نا]، [بی‏تا].
    12. طباطبایی‎، سید محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم: جامعة المدرسین، 1371.
    13. ــــــ؛ انسان از آغاز تا انجام؛ قم: بوستان کتاب، 1388.
    14. ـــــ؛ المیزان فی التفسیر القرآن؛ ترجمه محمدحسین همدانی؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1417ق.
    15. ـــــ؛ الرسائل التوحیدیه؛ بیروت: مؤسسة النعمان، 1419ق.
    16. فراهیدی، خلیل بن احمد؛ العین؛ قم: انتشارات هجرت، 1410ق.
    17. قدردان قراملکی، محمدحسن؛ «تناسخ و شبهات دینی آن»، فصلنامه اندیشه نوین دینی؛ س6 ، ش21، 1389، ص59-80.
    18. لاهیجی، عبدالرزاق بن علی؛ گوهر مراد؛ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، 1372.
    19. متقی‏نژاد، مرتضی؛ «ادله امکان معاد از دیدگاه علامه طباطبایی‎»، پژوهش‏نامه معارف قرآنی؛ س3، ش9، 1391، ص99-120.
    20. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الانوار؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
    21. موسوی بایگی، سیدمحمد، محمداسحاق عارفی شیرداغی و محمد مغربی؛ «معاد جسمانی از دیدگاه امام خمینی و علامه طباطبایی‎»، آموزه‏های فلسفه اسلامی؛ س14، ش25، 1398، ص171-262.