تببین فلسفی – روان شناختی حقیقت نفس و رابطه آن با بدن از دیدگاه علامه طباطبایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 موسسه امام خمینی

2 موسسه امام خمینی ره

3 پژوهشگاه علوم و فرهنگ

چکیده

.پژوهش حاضر با هدف تبیین فلسفی - روانشناختی - ارتباط نفس با بدن بر اساس اندیشه اسلامی با تاکید بر دیدگاه علامه طباطبایی انجام شد. یافته ها به روش تحلیل محتوای کیفی (توصیفی – تحلیلی) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. بررسی‌ها نشان داده است که علامه طباطبایی در مباحث قرآنی نیز مبانی فلسفی را تکیه گاه اصلی بحث قرار داده است و در برخی از موارد از روش تفسیر قرآن به قرآن فاصله گرفته است. علامه طباطبایی به تبعیت از حکمت متعالیه، اعتقاد دارد تعلق و ارتباط نفس و بدن از دیدگاه علامه طباطبایی ذاتی و حقیقی بوده به گونه ای که هرگز قابل تفکیک و جدایی از هم نیستند. نفس و بدن با تمام ساختار عصبی و هورمونی دو جوهر با ماهیت متفاوت است. نفس غیر مادی و بدن جسمانی و دارای فعل و انفعالات مادی می‌باشد. واقعیت آدمی همان نفس او است و بدن نقش ابزاری برای نفس دارد. فعل و انفعالات در قلمرو موجود انسانی فعالیت های نفسانی است و فعالیت‌های جسم به عنوان ابزار و علت‌های زمینه‌ساز با فعالیت‌های نفس همراه می‌شوند نه اینکه امر مستقلی به نام فعالیت بدن وجود داشته باشد. در تحلیل روانشناختی رابطه نفس و بدن نیز، موارد متعدد تأثیرات نفس بر بدن و بدن بر نفس ذکر شد. فهم درست در این مقوله به علت‌یابی در پدیده های رفتاری و کنترل آنها کمک می کند. تفسیر و تحلیل درست از رابطه نفس و بدن و بررسی نظریه های متفاوت می تواند مبنای پایه گذاری اصول علمی در این زمینه باشد.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع و مآخذ

    1. آلوسى، سیدمحمود؛روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم؛ تحقیق على عبدالبارى عطیة؛ بیروت: دار الکتب الإسلامی، 1415ق.
    2. اکبری، محسن؛ «دلایل عقلی و نقلی تجرد نفس از منظر علامه طباطبایی»، فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت؛ ش19، 1393، ص7-32.
    3. امین اصفهانی، سیده نصرت؛مخزن العرفان در تفسیر؛ تهران: نشر نهضت زنان مسلمان‏‏، 1361.
    4. بیضاوى، قاضى ناصرالدین محمد؛تفسیر البیضاوى؛ بیروت: دار الرشید، 1421ق.
    5. جوادی آملی، عبدالله؛ تحریر تمهید القواعد؛ تهران: نشر الزهراء، 1372.
    6. حافظ‏نیا، محمدرضا؛ مقدمه­ای بر روش تحقیق در علوم انسانی؛ تهران: انتشارات سمت، 1387.
    7. دیماتئو، ام. رابین؛ روان‏شناسی سلامت؛ ج1، ترجمه محمد کاویانی و همکاران؛ تهران: انتشارات سمت، 1378.
    8. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ المفردات فی غریب القرآن؛ بیروت: دار العلم، 1412ق.
    9. رجب‏نژاد، محمدرضا و اعظم مجیدی؛ «بررسی رابط بین نفس و بدن از نظر اندیشمندان ایرانی (ملاصدرا، جوادی آملی و طباطبایی)»، تاریخ پزشکی؛ ش41، 1398، ص24-32.
    10. سرمد، زهره، عباس بازرگان و الهه حجازی؛ روشهای تحقیق در علوم رفتاری؛ تهران: انتشارات آگاه، 1383.
    11. شریف لاهیجی، محمد بن علی؛تفسیر شریف لاهیجى‏؛ تحقیق میر جلال‏الدین حسینى ارموى؛ تهران: دفتر نشر داد، 1373‏‏.
    12. شه‏گلی، احمد؛ «نظریه انعکاس؛ رهیافتی فلسفی-روان‏شناختی به رابطه نفس و بدن»، نقد و نظر؛ ش3، 1389، ص83-120.
    13. شیرازی صدرالدین، محمد؛رسائل فلسفی صدرالمتألهین؛ تصحیح حامد ناجی اصفهانی؛ ج3، تهران: نشر حکمت، 1385.
    14. شیرازی صدرالدین، محمد؛ الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة؛ ج8، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1981م.
    15. طباطبایی، سید محمدحسین؛ تعلیقه بر الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1981م.
    16. ـــــ؛ اصول فلسفه و روش رئالیسم؛ قم: صدرا، 1364.
    17. ـــــ؛ بدایة الحکمة؛ تصحیح و تحقیق عباسعلی زارعی سبزواری؛ قم: مؤسسه‎‎ النشر الاسلامی، 1412ق.
    18. ـــــ؛ تفسیر المیزان؛ ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی؛ قم: انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1374.
    19. ـــــ؛ المیزان فى تفسیر القرآن؛ قم: انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.
    20. ـــــ؛ نهایة الحکمة؛ قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1386.
    21. ـــــ؛ انسان از آغاز تا انجام؛ ترجمه صادق لاریجانی؛ قم: بوستان کتاب، 1394.
    22. طبرسی، فضل بن شاذان؛مجمع البیان فى تفسیر القرآن؛ تهران: انتشارات ناصر خسرو‏، 1372.
    23. عارفی شیرداغی، محمداسحاق؛ رابطه نفس و بدن؛ مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ۱۳۹۲.
    24. فیض کاشانی، ملامحسن؛ تفسیر صافى؛تهران: صدر، 1415ق.
    25. مال لی، ریچارد. سافت؛ پدیدایی و تحول شخصیت؛ ترجمه محمود منصور؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1373.
    26. مصباح یزدی، محمدتقی؛ شرح جلد هشتم الاسفار الاربعه؛ قم: انتشارات اسلامی، 1375.
    27. مطهری، مرتضی؛ مقالات فلسفی؛ تهران: صدرا، ۱۳۷۳.
    28. مورتون، ادم؛ فلسفه در عمل: مدخلی بر پرسش‌های عمده؛ ترجمه فریبرز مجیدی؛ تهران: انتشارات مازیار، 1382.
    29. موسوی، حسین؛ «رابطه بین نفس و بدن»، دانش؛ ش8، 1389، ص43-56.
    30. ناروئی نصرتی، رحیم؛ «تبیین ارتباط نفس و بدن بر اساس منابع اسلامی (با تأکید بر نظر ملاصدرا)؛ بیان رویکردها و تحلیل روان شناختی»، روان‌شناسی و دین؛ ش41، 1397، ص5-20.
    31. نصیری، منصور؛ «نفس وبدن از دیدگاه علامه طباطبایی»، فصلنامه نقد و نظر؛ ش59، 1389، ص151-178.
    32. یوسفی، محمدتقی؛ «رابطه نفس وبدن از دیدگاه ملاصدرا»، دانش فلسفی؛ ش9، 1390، ص147-180.
    33. Berleson, B.; Content Analysis in Communication Research; Glencoe, Illinois, The Free presst, 1952.
    34. Benner, DavidG.; “peter chill”, Baker encyclopedia of psychology & counseling; United States of America: Baker Book House company, 1999.
    35. Bunge, Mario & Ardila, Ruben; Philosophy of Psychology; New York: Springer-Verlag, 1987.
    36. Butcher, James N & Susan Mineka & Jill M. Hooley; Abnormal Psychology; Pearson: New York, 2013.
    37. Campbell Keith; Body and Mind; United States: Macmillan Education, 1971.
    38. Cavanagh, S.; "Content analysis: Concepts, Methods and applications", Nurse Researcher; vol 4 (3), 1997, pp.5-16.
    39. Eccles, John C.; How the Self Controls Its Brain; New York: Springer-Verlag, 1994.
    40. Elo, S. & H. Kyngas; "The qualitative content analysis process", J Adv Nurs; 62(1), 2008, pp.107-115.
    41. Glassman, William E, & Hadad, Marilyn; Approaches to Psychology; New York: McGraw-Hill Education, 2009.
    42. Patterson, Sarah., Crane; The History of the Mind- Body problem; New York: Routledge, 2000.
    43. Wulff David M.; Psychology of Religion: Classic & Contemporary; New York: John Wiley & Sons, INC, 1997.